Na podstawie informacji dostarczonych przez Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA) w 2017 roku, około 2,5 miliona dzieci rocznie bierze udział w sądowych postępowaniach na terenie UE. W procesie rozstrzygania takich spraw, obecność dzieci jest niezmiernie istotna – to potwierdzają zasady prawa międzynarodowego i Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka. Kluczowe zdaje się być stworzenie odpowiedniego, przyjaznego środowiska dla dzieci podczas udziału w postępowaniu cywilnym, aby umożliwić efektywne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Istotnym elementem jest zapewnienie uczucia bezpieczeństwa i szacunku wobec małoletnich biorących udział w procesie słuchania, a także ograniczenie poziomu stresu i ryzyka ponownego traumatyzowania.
Procedura wysłuchania ma charakter specjalnej interakcji z dzieckiem, której celem jest umożliwienie dzieciom wyrażania swoich poglądów na temat spraw, które je dotyczą. Standardy wysłuchania dziecka w postępowaniu cywilnym definiują je jako działanie mające na celu ustalenie opinii dziecka na temat danej sprawy. Nie chodzi tu o zbieranie dowodów dotyczących dziecka, ale o umożliwienie sędziemu zapoznania się z perspektywą dziecka na problemy rodzinne i jego sytuację. Uzyskane informacje są kluczowe dla procesu decyzyjnego sądu, które ma na celu zabezpieczenie dobra dziecka i przeciwdziałanie jego krzywdzie.
Procedura wysłuchania dziecka została formalnie ustalona w art. 216 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c) oraz art. 576 § 2 k.p.c. Od momentu jej wprowadzenia przez nowelizację ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 220, poz. 1431), korzystano z niej stosunkowo rzadko. Jednak rosnąca presja na dostosowanie praktyki sądowej do obowiązującego prawa doprowadziła do wzrostu liczby przypadków wysłuchiwania dzieci. Obowiązek uwzględnienia opinii dziecka wynika również z art. 72 pkt 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo dziecka do wyrażenia swoich poglądów uwzględniono również w Konwencji o prawach dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. – tutaj proces wysłuchania nie jest ograniczony tylko do formalnej instytucji, ale dotyczy wszystkich aspektów życia dziecka.
