Zdefiniowane jako spontaniczne reakcje na określone bodźce fizyczne, odruchy pierwotne są obecne w każdym zdrowym noworodku. W miarę dojrzewania i rozwoju płata czołowego mózgu, te pierwotne reakcje zaczynają zanikać i u dorosłych praktycznie nie występują. Niemniej jednak, proces ten może być podatny na różne zakłócenia, które mogą prowadzić do utrzymania się odruchów pierwotnych, co bywa często przyczyną problemów psychicznych i fizycznych.

Odruchy pierwotne, to nic innego jak refleksy, które formują się jeszcze podczas życia płodowego. Służą one jako mechanizm obronny dla dziecka w momencie, gdy nie jest jeszcze w stanie podejmować świadomych działań. Ich istnienie wiąże się z rozwojem pnia mózgu – jednej z pierwszych sekcji systemu nerwowego, które rozwijają się u dziecka. Między 4 a 6 miesiącem życia dziecka, mózg rozwija się na tyle, że pierwotne refleksy są zastępowane przez świadome reakcje motoryczne. Dla lekarzy, obecność lub brak odruchów w danym czasie stanowi ważne wskaźniki diagnostyczne.

Odruchy pierwotne a zaburzenia u noworodków

W erach prehistorycznych, gdy opieka nad dziećmi była niezbyt rozwinięta i opierała się głównie na instynkcie matki, odruchy pierwotne mogły decydować o przetrwaniu noworodka. Dziś, w dobie postępu medycyny i większej świadomości społecznej wśród matek, dziecko jest chronione i wspierane od najwcześniejszych dni swojego życia. Ta zmiana obniżyła potrzebę owych naturalnych refleksów, jednak ewolucja jak dotąd ich całkowicie nie wyeliminowała. Odruchy pierwotne dalej są przez lekarzy używane jako podstawowy wskaźnik rozwoju neurologicznego dziecka.

Brak lub nietypowe manifestacje odruchu mogą sugerować problemy z rozwojem pnia mózgowego lub podstawowych gniazd nerwowych. Osłabienie refleksów motorycznych może być wynikiem wcześniactwa lub niskiej masy urodzeniowej, ale może również oznaczać dysfunkcje centralnego systemu nerwowego.

Kluczowe odruchy pierwotne

Najważniejszymi odruchami pierwotnymi są odruch ssania i odruch poszukiwania. Skłaniają one niemowlę leżące na piersi matki do instynktownego poszukiwania sutka. Zdrowy noworodek powinien automatycznie zacząć ssać palec, który został mu włożony do ust – do drugiego miesiąca życia ta reakcja nie jest zależna od woli dziecka. Podobnie, dziecko automatycznie skręci głowę w kierunku czegokolwiek, co dotyka jego policzka. Odruch poszukiwania zaczyna słabnąć już pod koniec pierwszego miesiąca, a po 4 miesiącach powinien być tylko wspomnieniem.

Ważyne jest również zrozumienie odruchu Moro – to jedyny refleks, który może być wywołany bodźcami odbieranymi przez wszystkie zmysły. To on rozwija się w okresie płodowym jako pierwszy i jest kluczowy dla oceny funkcjonalności systemu nerwowego. W trakcie aktywacji, odruch Moro prowokuje dziecko do energicznego prostowania nóg i rąk, które następnie gwałtownie rozchodzą się na boki. Plecy wyginają się w łuk, a główka lekko odchyla się do tyłu. Następnie, maluch zaciska dłonie w piąstki i powoli przyciąga je do klatki piersiowej. Ta reakcja może być wywołana przez hałas, ból, zmianę światła lub temperatury, a zwłaszcza zmianę pozycji główki czy nagły dotyk. Według naukowców, odruch Moro miał ewolucyjnie pomagać dziecku znaleźć bezpieczną pozycję podczas noszenia przez matkę.

Inne kluczowe odruchy pierwotne obejmują:

• odruch chwytny – gdy włożymy palce do dłoni dziecka, automatycznie zaciska ono kciuk i palce;
• odruch kroczenia – gdy stopy noworodka podniesionego pionowo dotkną twardej powierzchni, zaczyna on stawiać jedną stopę za drugą;
• odruch Galanta – podczas drażnienia skóry z boku brzucha dziecka, zgina ono cały tułów w stronę bodźca;
• odruch dłoniowo-bródkowy – podrażnienie okolicy kłębu kciuka wywołuje u niemowlęcia jednostronny skurcz mięśnia bródkowego;
• odruch oczno-powiekowy – maluszek zamyka oczy w reakcji na światło;
• odruch uszno-powiekowy – oczka są zamykane w reakcji na głośny dźwięk.

W przypadku asymetrycznego odruchu szyjnego, jeśli dziecko ma główkę zwróconą w jedną stronę, ramię po tej stronie się wyprostuje, a po przeciwnej zegnie. Symetryczny odruch szyjny oznacza, że przy odgiętej do tyłu główce prostują się kończyny górne, a zginają dolne, przy główce pochylonej do przodu na odwrót. Do pierwotnych odruchów pozycji należy również toniczny odruch błędnikowy, który odgrywa istotną rolę podczas naturalnego porodu.

Warto również wspomnieć o odruchach skórnych, takich jak odruch Babińskiego, który jest łatwy do zaobserwowania poprzez głaskanie stopy u niemowlęcia. Dziecko instynktownie wyprostuje wszystkie palce, podczas gdy dorosły człowiek, nie mający tego refleksu, raczej je zwinie.