Najnowsze wyniki Międzynarodowego Badania Nauczania Matematyki i Nauk Przyrodniczych TIMSS 2023, prezentowane przez Instytut Badań Edukacyjnych, wykazują, że średnie osiągnięcia polskich uczniów czwartej klasy szkoły podstawowej były wyższe niż w poprzednim badaniu przeprowadzonym w 2019 roku. To pozytywne zjawisko pozwoliło Polsce znaleźć się w gronie państw z najwyższymi wynikami z matematyki i nauk przyrodniczych (pierwsze i drugie miejsce na tle krajów Unii Europejskiej). Tym samym jednak staje się coraz bardziej widoczny negatywny trend – rosnące koszty tych osiągnięć w postaci systematycznego spadku entuzjazmu uczniów do nauki matematyki i nauk przyrodniczych, a także coraz mniejszego poczucia przynależności do szkoły. Tak smutną konkluzję potwierdza fakt, że znaczna większość badanych uczniów kończących czwartą klasę szkoły podstawowej wyraża niechęć do bycia uczniem.

Analiza wyników TIMSS 2023 dostarcza kilku ważnych punktów odniesienia: Średnia punktacja polskich uczniów czwartej klasy szkoły podstawowej z matematyki wyniosła 546 punktów, co dało Polsce dziesiąte miejsce na świecie i drugie wśród krajów UE. Tylko siedem krajów może poszczycić się lepszym wynikiem. Średnia punktacja z nauk przyrodniczych to 550 punktów, co pozwoliło Polsce osiągnąć siódme miejsce globalnie i pierwsze miejsce wśród państw Unii Europejskiej. Tylko cztery kraje mają lepsze wyniki od Polski.

W Polsce średni wynik zarówno z nauk przyrodniczych, jak i matematyki wzrósł w 2023 roku w porównaniu do roku 2019. W matematyce wynik jest wyższy niż w 2015 roku, natomiast w naukach przyrodniczych – zbliżony do tego z 2015 roku. Odsetek uczniów z wysokimi umiejętnościami (co najmniej na poziomie wysokim) wzrósł w stosunku do 2019 roku, podczas gdy odsetek uczniów osiągających niski lub poniżej niskiego poziom zmniejszył się – zarówno w matematyce, jak i naukach przyrodniczych. W przypadku nauk przyrodniczych wyniki wróciły do stanu z 2015 roku. Odsetek uczniów osiągających niski poziom w matematyce jest najniższy spośród wszystkich dotychczasowych edycji badania.

W większości krajów, które brały udział w badaniu, w tym w Polsce, chłopcy zdobyli wyższe wyniki z matematyki niż dziewczęta. Średni wynik chłopców w Polsce był o 11 punktów wyższy niż średni wynik dziewcząt. Różnica ta wzrosła w porównaniu do roku 2019. W przypadku nauk przyrodniczych nie zaobserwowano istotnych różnic między średnim wynikiem chłopców i dziewcząt, tak samo jak w roku 2019.

Średni wiek polskich uczniów, którzy wzięli udział w badaniu, wynosił 10,9 i był relatywnie wysoki. Zaobserwowano też zależności między wiekiem uczniów a ich umiejętnościami – kraje, które posłały do badania starsze dzieci, osiągały średnio wyższe wyniki.

60% polskich uczniów czwartej klasy szkoły podstawowej deklaruje, że lubi chodzić do szkoły. Ten odsetek systematycznie maleje w kolejnych edycjach badania. Poczucie przynależności polskich uczniów do szkoły, zmierzone w 2023 roku, jest najniższe spośród wszystkich krajów biorących udział w badaniu.

Uczniowie w Polsce coraz mniej lubią matematykę i nauki przyrodnicze. Coraz mniejszy odsetek czwartoklasistów uważa te przedmioty za interesujące. Zmniejsza się też odsetek uczniów szczególnie zainteresowanych matematyką i naukami przyrodniczymi. Polska znalazła się wśród krajów o najmniej pozytywnym stosunku zarówno do matematyki, jak i nauk przyrodniczych.

Mimo bardzo dobrych wyników z matematyki i nauk przyrodniczych, na tle innych krajów pewność siebie polskich uczniów czwartej klasy szkoły podstawowej, jeśli chodzi o te przedmioty, jest jedynie przeciętna. Duży odsetek uczniów uważa, że „po prostu nie jest dobra” z tych przedmiotów (aż 41% w przypadku matematyki i 37% w przypadku nauk przyrodniczych).

Nauczyciele uczący czwartoklasistów w Polsce mają duże doświadczenie zawodowe. Średni staż pracy nauczycieli matematyki wynosił aż 24 lata, a nauk przyrodniczych – 25 lat. Problemy związane ze starzeniem się kadry nauczycielskiej i brakiem młodych osób w zawodzie są nadal aktualne. W 2023 roku tylko 15% czwartoklasistów miało nauczycieli matematyki i nauk przyrodniczych poniżej 40 lat.

Jeśli chodzi o zadowolenie z pracy nauczycieli matematyki, Polska znalazła się na przedostatnim miejscu, a w przypadku nauk przyrodniczych na ostatnim spośród 58 krajów. Chociaż polscy nauczyciele deklarują, że lubią swoją pracę, uważają ją za inspirującą i dającą poczucie sensu i satysfakcji, to znacznie gorzej oceniają poczucie dumy z wykonywanego zawodu i poczucie docenienia.

Polska jest jednym z liderów wśród krajów, w których rodzice najczęściej podejmują z dziećmi aktywności przygotowujące do nauki czytania i matematyki przed rozpoczęciem szkoły. Tylko w sześciu krajach średnia aktywność rodziców w tych dziedzinach jest wyższa. Według badania TIMSS, zaangażowanie rodziców w aktywności z dziećmi wiąże się z wyższymi umiejętnościami z zakresu matematyki i nauk przyrodniczych. W Polsce częstszy udział w aktywnościach z dziećmi deklarują rodzice o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym.